سیدحیدر فرع شیرازی

دانش معناشناسی یا همان علم الدلاله شاخه ای از زبان شناسی است که معنا را به صورت علمی بررسی می کند و معنای واژگان را با توجه به نظام معنایی آن تحلیل می نماید در معناشناسی برای مطالعۀ معنا از روش معناشناسی حوزه های معنایی استفاده می شود و ایزوتسو دانشمند ژاپنی در مطالعات قرآنی خود دو رویکرد دارد: رویکرد اول معناشناسی درزمانی است که بر اساس تحوّل معنا در طول زمان، معنا بررسی می شود و رویکرد دوم معناشناسی هم زمانی ا ست که تغییرات واژگان در طول زمان مدنظر نیست؛ بلکه تمام متن در یک دورۀ زمانی مورد بررسی قرار می گیرد و بر اساس نسبت های معنایی تحلیل می شود که از مهم ترین این نسبت ها، نسبت هم نشینی، جانشینی و تقابل است. واژۀ «غَفَرَ» با انواع مشتقات آن یکی از واژگان پرکاربرد در قرآن کریم است که مجموعاً 234 بار در قرآن به کاررفته است و این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی و با کمک تفاسیر به استخراج واژگان هم نشین و جانشین و نیز کلماتی که با واژۀ «غَفَرَ» نسبت تقابل دارند، اقدام کرده است. این واژه در قرآن کریم با کلماتی همچون: «توبه»، «تقوا» و ...؛ هم نشین شده است. برخی از این هم نشین ها از اسباب و عوامل مغفرت به شمار می آیند و برخی دیگر زمینه غفران الهی را فراهم کرده اند و برخی نیز ثمرات استغفار هستند. در محور جانشینی، این واژه با واژگانی چون: «کفَّر»، «عفا»، «حِطّة»، «جاوز» و...؛ دارای تقارب معنایی است و هرکدام از این واژاگانِ جانشین، به نوعی غفران الهی را نشان می دهند؛ همچنین این کلمه با برخی کلمات مانند: «یُعَذِّبُ»، رابطۀ تقابل دارد. استغفار و طلب آمرزش در زمان مناسب تأثیر خاصی دارد و در وقت سحر، دعا و استغفار به اجابت نزدیک تر است. در قرآن کریم، به استغفار کنندگانی مانند حضرت آدم، ابراهیم، داوود (علیهم السلام)، ... که برای خود، مؤمنین، والدین و نزدیکان طلب آمرزش کرده اند؛ همچنین، به توصیه کنندگان به استغفار نیز اشاره شده است. هدف از این نوشتار بررسی میدان معنایی واژۀ «غَفَرَ» و مشتقات آن است و با روش توصیفی - تحلیلی به این مهم پرداخته می شود.