علی رسولی

زمینه: اخلاق به عنوان یکی از مبانی فکری از ابتدایی ترین جوامع بشری تا امروزه با ارایه اصول و قواعدی در جهت بِه زیستی افراد در کنارهم، همه رفتارهای انسانی، از پنهانی ترین تا آشکارترین جنبه های آن را احاطه نموده است. اخلاق در پزشکی به عنوان یکی از شاخه های اخلاق کاربردی، به اصول و قواعد اخلاقی در حوزه پزشکی می پردازد. از سوی دیگر، اگرچه اخلاق خود یکی از مباحث مستقل فکری است اما با مبانی فکری دیگر همچون فلسفه ارتباط تنگاتنگی دارد و از آن تاثیر می پذیرد. بسیاری از پزشکان چهار قرن اول هجری قمری که همزمان هم پزشک و هم فیلسوف بوده اند به همراه برخی از فلاسفه مسلمان در تالیفات شان به مباحث اخلاقی پرداخته اند. این پژوهش به مولفه های اخلاقی در پزشکی و تاثیر فلسفه اخلاق بر آن در محدوده چهار قرن اول اسلامی می پردازد. نتیجه گیری: با بررسی مهم ترین کتب اخلاقِ پزشکی ایرانیان مسلمان تا پایان قرن چهارم، مؤلفه هایی تحت عناوین اخلاقِ پزشکی استخراج شدند. هرکدام از این مؤلفه ها، به یکی از کدهای اخلاقی (مدح رفتارهای انسانی؛ تهذیب نفس؛ فضیلت عقل و اندیشه؛ ارادی بودن عمل انسان؛ مقام و منزلت انسانی) اشاره می کنند که در فلسفه اخلاق نیز بدان ها توجه شده است. از آنجا که اخلاق یکی از شعب فلسفه عملی بود، پزشکان مسلمان به آن اهتمام می ورزیدند. به همین سبب، این پزشکان فیلسوف، بخشی از تالیفات خود را به فضیلت و ستایش عقل، سرکوبی هوای نفس، ذکر عوارض ناراستی و پرهیز از عیوب نفسانی همچون عجب، تکبر، حسد، بخل، غضب و... می پرداختند. مهم ترین مؤلفه ای که در اکثر این منابع بدان ها اشاره شده است، خداباوری و ناظردانستن خداوند بر افعال و اعمال پزشک در زمان درمان و او را شفادهنده اصلی دانستن است. پس از آن توجه به شان و مرتبه انسانی بیماران است. بدین معنا که پزشک به بیمار به عنوان یک انسان که دارای شأن و مرتبه انسانی است توجه کند نه به رنگ، نژاد و دین و وضعیت مالی و طبقه اجتماعی وی. اما برای این که پزشک به این مرحله کمال برسد باید تزکیه و تهذیب نفس نماید