حمیدرضا نوریزدان

کنجد یکی از مهم ترین و قدیمی ترین گیاهان زراعی و به احتمال زیاد کهن ترین دانه روغنی جهان است. دانه کنجد حاوی 25% پروتئین و 50% روغن است. ﮔﯿﺎﻫﺎن در ﻃﯽ رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻨش ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻮاﺟﻪ می شوند. ﻫـﺮ ﯾـﮏ از اﯾـﻦ تنش ها می تواند ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ در ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﯿﺎﻫﯽ، اﺛـﺮات متفاوتی ﺑـﺮرﺷـﺪ، ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺴـﻢ و ﻋﻤﻠﮑﺮد آنها داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ از مهم ترین ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﺴـﯿﺎری ازﮔﯿﺎﻫﺎن زراﻋﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﻧﯿﻤﻪ ﺧﺸﮏ دﻧﯿﺎ ﻣﺤﺴﻮب می شود. ﺧﺸﮑﯽ ﺳـﺮﻋﺖ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ و ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺴﻢ ﮐﺮﺑﻮﻫﯿﺪراتﻫﺎ را در ﺑـﺮگ ها ﮐـﺎﻫﺶ داده و اﯾـﻦ دو ﻓﺮآﯾﻨـﺪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﮐـﺎﻫﺶ ﻣﻮﺟﻮدی آﺳﻤﯿﻼت ها ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ اﻧﺪامﻫﺎی ذﺧﯿﺮهای در ﮔﯿﺎه ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً اﻓﺰاﯾﺶ ﺳـﻘﻂ اندام های زایشی می گردد . به منظور بررسی اثر تنش کم آبی بر عملکرد دانه در تک بوته، ویژگی های مورفولوژیک، فنولوژیک و بیوشیمیایی در رقم های کنجد، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در دو محیط جداگانه در سال زراعی 99-1398 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه خلیج فارس انجام شد. آزمایش شامل دو محیط نرمال و تنش کم آبی( 50درصد) و 21 رقم و لاین بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب صفات اندازه گیری شده نشان داد که بین رقم ها و بین محیط ها از لحاظ کلیه صفات به جزء صفت های وزن هزاردانه و شاخص کلروفیل اختلاف معنی داری وجود دارد. برهم کنش رقم× محیط برای صفات قطر ساقه و مقدار روغن در سطح احتمال پنج درصد، و صفت های عملکرد دانه در تک بوته، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، تعداد کپسول، طول کپسول، فاصله میانگره، سطح برگ، برگ فرعی، کاتالاز، پرولین، پراکسیداز، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند. و برای صفات شاخص کلروفیل، مقدار روغن اختلاف معنی داری وجود نداشت. مقایسه میانگین با آزمون چند دامنه ای دانکن نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تک بوته در شرایط نرمال و تنش کم آبی، به ترتیب مربوط به رقم دشتستان و ناشکوفا بود. رقم ها در هر دو محیط با استفاده از تجزیه خوشه ای گروه بندی شدند. بر اساس دندروگرام حاصل، رقم ها در محیط های نرمال و تنش، به ترتیب در چهار و پنج گروه قرار گرفتند. بیان ژن به فرآیندی اشاره دارد که از طریق آن ژن، پروتئین رمزگذاری شده را تولید می کند تغییرات ایجاد شده