علی اصغر قهرمانی مقبل

اختیارات شاعری (جوازهای وزنی) و ضرورت های وزنی دو مقول? مهم و اساسی از علم عروض فارسی و عربی است و وظیف? عروضیان است که به آن دو بپردازند. علمای عروض عربی از دیرباز این دو مسئله را مورد توجّه قرار داده اند، امّا می توان بر علم عروض سنّتی فارسی خرده گرفت که برای یافتن و توصیف اختیارات و ضرورت های وزنی در شعر فارسی تلاش بسزایی نکرده است. از این رو عروض نوین در پی رفع این نقص بر آمده است و عروضیان معاصر کوشیده اند که جوازهای وزنی، و نیز ضرورت های وزنی شعر فارسی را بیابند. امّا به نظر می رسد که بسیاری از آنان این دو مبحث را با یکدیگر خلط کرده اند، همچنین به بحث ضرورت وزنی آن چنان که شایست? آن است، توجهّی نشده است. ما در اینجا علاوه بر ارائ? تعریفی برای ضرورت وزنی و راه تمیز آن از اختیارات، نمونه هایی از ضرورت های وزنی عربی و فارسی را ذکر می کنیم. از سوی دیگر متذکّر این نکته شده ایم که وظیفه ای که اختیارات شاعری (جوازهای وزنی) در شعر عربی به عهده دارد همانند وظیفه ای است که ضرورت های وزنی در شعر فارسی به عهده دارد و آن این است که ویژگی های وزنی را در نسبت کاربرد هجاهای کوتاه و بلند و توالی آنها، به ویژگی های زبانی نزدیک می کند، امّا تفاوت عمده میان دو نظام وزنی در این است که اختیارات شاعری در شعر عربی اغلب اعتدال و استحکام وزن شعر را دچار اضطراب و سستی می کند، ولی ضرورت های وزنی در شعر فارسی هیچ آسیبی به اعتدال وزنی وارد نمی کند. از این رو به طور کلّی وزن های شعر فارسی معتدل تر و استوارتر از وزن های شعر عربی است.