علی اصغر قهرمانی مقبل

از آنجا که وزن شعر فارسی همانند شعر عربی بر اساس کمیت هجا استوار است، علمای عروض فارسی چنین پنداشته اند که در عروض فارسی مانند عروض عربی، ارکان عروضی باید بر اساس قواعد سبب و وتد تعیین و تنظیم شود. این تصور نادرست از آنجا ناشی شده است که علمای عروض فارسی کلمات بسیاری در زبان فارسی یافته اند که منطبق بر اسباب و اوتاد بوده است. در حالی که سبب و وتد در عروض عربی دلالت عروضی دارد و بسیاری از قواعد عربی مانند تعیین ارکان اصلی و فرعی، استخراج بحرها از دایره های عروضی، و رکن بندی وزن ها بر قواعد سبب و وتد استوار است. ولی در عروض فارسی سنتی اسباب و اوتاد جز نابسامانی و آشفتگی در پی نداشته است. دلیل این اشتباه آن است که عروضیان فارسی متوجه دلالت عروضی سبب و وتد نشده و آن را مقوله ای زبانی دانسته اند. عروض جدید پس از پی بردن به مفهوم هجا، با این باور که با وجود هجا دیگر نیازی به سبب و وتد نخواهد بود، آن را کنار گذاشت. اگرچه عروض جدید به درستی اقدام به این کار کرد ولی باید دانست که هجا و تقطیع هجایی نمی تواند جایگزین سبب و وتد باشد. بنابراین یکی از مهم ترین وظیفه ای را که سبب و وتد در عروض عربی به عهده دارد و آن سامان دادن به رکن بندی بحرهاست، در عروض فارسی نه هجا و تقطیع هجایی صِرف، که تکرار یک رکن یا تناوب ارکان (بر اساس دایر? نجفی) معیار رکن بندی وزن های مطبوع فارسی است که می تواند خلأ به وجود آمده از حذف سبب و وتد را در عروض فارسی پر کند.