علی رسولی

تدریس اثرگذار از دغدغه های مشترک بیشتر معلّمان تاریخ است. روشهایی مانند سخنرانی، نمایش، استفاده از پاورپوینت، و پخش فیلم کمابیش شناخته شده است. به نظر می رسد تا کنون به درس تاریخ به عنوان یک فعالیت فکری کمتر توجه شده است. علّت شاید این فرض باشد که هدف آموزش تاریخ در مدارس بیشتر انتقال اطلاعات پایه ای تاریخی است. نتیجة این فرض، غلبة نگاه به تاریخ به عنوان درسی صرفاً «حفظی» است. این رویکرد کار معلّم و کار دانش آموز را، به ویژه در این عصر به اصطلاح انفجار اطلاعات، کسالت بار می کند. یک راه برای حلّ این مشکل شاید بازآفرینی تجربة اندیشیدن مورّخ برای دانش آموز باشد. در این رویکرد فعالیت دانش آموز در کلاس درس تاریخ معطوف به حلّ مسأله است تا نشستن پای سخنرانی و فراگیری معلومات تاریخی. کار معلّم نیز علاوه بر انتقال مفاهیم پایه ای، این است که دانش آموز را در فرایندی که به استنباط گزاره های تفسیری و حتّی خبری تاریخی انجامیده مشارکت دهد. البته این شیوه مستلزم فراتر رفتن معلّم از کتاب های درسی است. پژوهش حاضر بیشتر تأملّی ناظر به حلّ مشکلات ناشی از «حفظی و معلوماتی» فرض کردن درس تاریخ است و از تجربة نگارنده در کلاس های درس تاریخ در مدرسه و دانشگاه نشأت می گیرد. نوع نگاه به کار مورّخ در این نوشتار، بر مبنای رویکرد آر. جی. کالینگوود به تاریخ است. روش این مطالعه از گونة اقدام پژوهی است و جامعة نمونه شامل دانش آموزان پایة دوم علوم انسانی در دبیرستان حدیث بوشهر و دانشجویان مقطع کارشناسی تاریخ دانشگاه خلیج فارس در درس «تجولات سیاسی جهان اسلام در قرون هفتم تا دهم» است. تحلیل نتایج پژوهش نشان دهندة درک عمیق تر فراگیران از موضوعات تاریخی مطروحه و رضایت بیشتر آنها از این تجربه است.