علی رسولی

پیدایش خلیج فارس به حدود 17000 سال پیش بر می گردد که نخستین شواهد دال بر استقرار انسان در حدود 8 هزار سال پیش می باشد. نخستین مدارک نوشتاری نیز در حدود 4 هزار سال پیش کشف گردیده اند. مرور و بررسی زمینه های تاریخی و دوره های متعدد شکل گیری تدریجی تمدن در آبراه خلیج فارس موید این است که در ابتدا دریایی داخلی ایران بوده و سپس آبراهی بین المللی شده است. دوره هخامنشی شاهد حضور اقوامی از منطقه خلیج فارس در سپاه خشایارشاه و داریوش اول می باشد. آثاری نیز در تخت جمشید موید این نظر است. از دوره اشکانیان آثاری هلنی وجود دارد و مقامی رسمی بعنوان "بزرگ تازیان" به نمایندگی اعمال حکومت می نموده است. این شرایط در دوره ساسانیان نیز تداوم می یابد و شاهد آثار مزدکی در حجاز و یمن هستیم. بندر سیراف در بوشهر نمایانگر اوج شکوفائی حاکمیت و تسلط ایران بر آبراه خلیج فارس بوده است. این ارتباطات تا هند و افریقای شرقی گسترش یافت. بدین لحاظ به استناد آثار برجامانده و اسناد، نقش محوری ایران در طول تاریخ منطقه، ابعاد فرهنگی و زبانی نفوذ ایران و مدیریت نظام تجاری حاکم در این منطقه را علی رغم تغییر حکومت ها می توان مشاهده نمود. هویت ایرانی و اعمال قدرت مستقیم یا به نمایندگی و تجارت با مناطق فراسرزمینی همه شاخص هائی برای نفوذ و تسلط حاکمیت فارسی در منطقه خلیج فارس بوده است. عوال اصلی وحدت بخش در آن برهه را می توان فرهنگ دریائی مشترک، غلبه ارتباطات درونی، هویت جغرافیائی متمایز، تجارت کاروانی و نظام به هم پیوسته دریایی-روستائی کشاورزی دانست. از سوی دیگر بردباری دینی، دوزبانگی، آمیختگی و همزیستی و نهایتا فرهنگ مشترک غذائی و پوشش و معماری و زبان تاثیرات شگرفی در همزیستی مسالمت این منطقه داشته است. به تدریج با نفوذ قدرت های فرامنطقه ای، هژمونی ایران آسیب دیده و شکاف های هویتی در کرانه های خلیج فارس برجسته شدند و بردباری و همزیستی به تعارض و رقابت تبدیل شد. برای احیای نقش تمدنی ایران لازم است که عناصر وحدت بخش دیرینه که سازنده تمدنی ما در همسایگی خلیج فارس بوده اند احیا و تقویت شوند و سازوکارهای تعاملی نهادینه گردند.