علی رسولی

تذکره های صوفیان ضمن ارائة مضامین اصلی خود، یعنی شرح حالات رهبران طریقت، بعضاً حاوی برخی داده های اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی نیز می باشند که استفاده از آنها را به خصوص در موضوعاتی که با مشکل فقر اطلاعات دست اول مواجه اند، ضروری می سازد. یک نمونه از این متون فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه در شرح احوال و کرامات صوفی نامدار سدة پنجم و بنیان گذار طریقت مرشدی «شیخ ابواسحاق ابراهیم بن شهریار کازرونی» است. اهمیت بررسی این متن از منظر جغرافیای تاریخی ایران این است که حوزة نفوذ طریقت مرشدیه عمدتاً در جنوب غربی فارس، از جمله در امتداد مسیری بود که کازرون را به ساحل خلیج فارس متصل می کرد. با توجه به اشارات مکرر این متن به شهر کمتر شناخته شدة توّج در مسیر مزبور، این پرسش مطرح می شود که این متن تا چه اندازه به شناخت بیشتر شهر توّج کمک می کند. پژوهش حاضر با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. بررسی داده های مزبور به شناسایی جایگاه سیاسی-اداری توّج به عنوان یک امیرنشین، گستردگی حوزة نفوذ و همچنین هویت خاندان امیران توّج و نقطة اتصال توّج با خلیج فارس کمک می کند.