علی رسولی

یکی از مهم ترین پیامد های حمله اعراب به ایران، آغاز فرآیند اسلام پذیری ایرانیان و گسترش آیین اسلام در جامعه ایران بود. هدف پژوهش حاضر پاسخگویی به این سوال است که فرایند گسترش و استقرار اسلام در ایران از ورود فاتحان عرب تا قرن چهارم هجری از چه مکانیسم علّی پیروی کرده است؟ یافته های پژوهش گویای این است که اسلام پذیری ایرانیان تابع سازوکاری چند وجهی بوده است، به گونه ای که فرایند مذکور در آغاز ورود اعراب، متاثر از بحران اجتماعی فراگیر در ایران، مزایای اجتماعی و اقتصادی و جاذبه های معنوی آیین اسلام بوده، اما از عصر خلفای اموی و عباسی تا قرن چهارم هجری، این جریان عمدتا تحت تاثیر تعامالت فرهنگی و ایدئولوژیکی ایرانیان و اعراب ناشی از پیوستن ایرانیان به جنبش های متعارض با حاکمیت های سیاسی- مذهبی مذکور از جمله خوارج ،شیعیان و علویان بوده است که هر کدام از جنبش های مذکور به نحوی در روند تعامل ایرانیان با فرهنگ اسلامی و استقرار اسلام در ایران نقش آفرینی داشتند.