حسن الهیاری

با وجود آنکه فارس تاریخی در ادوار مختلف یکی از حوزه های مهم فرهنگی و تمدنی ایران بوده، نواحی شمالی خلیج فارس در دوران صفویه به عنوان بخش گسترده ای از این منطقه به لحاظ علمی و فرهنگی کمتر مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. به طور دقیق تر مجموعه نمود علمی و فرهنگی این ناحیه در این دوران و ادوار دیگر در سایه شهر شیراز مغفول مانده است. بر این اساس وجه غالب این پژوهش متوجه کشف و تبیین جایگاه علمی علمی و فرهنگی حول محور نخبگان نواحی شمالی خلیج فارس بوده است. به طور دقیق تر این پژوهش در پی آن است تا جایگاه علمی و فرهنگی این نواحی از حیث حضور نخبگان علمی و فرهنگی را بررسی نموده و ضمن بررسی پایگاه اجتماعی نخبگان مدنظر، شعاع اثر جغرافیایی آنها را نیز کشف و بررسی نماید. نتایج این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای صورت گرفته نشان می دهند، گرچه طیف غالب نخبگان علمی و فرهنگی نواحی شمالی خلیج فارس بومی یا ساکن شیراز بوده اند با این حال نواحی پس کرانه ای و کرانه ای نیز واجد شمار زیادی از نخبگان در حوزه های مورد بررسی بوده اند. با این حال نقش بنادر و جزایر کم رنگ تر از نواحی دیگر است. از طرفی بررسی ها نشانگر آن است که طیف غالب این نخبگان از قشر عامه و پیشه وران بوده اند تا متعلق به طیف خاص و بلندمرتبه سیاسی جامعه زمان خویش. آخرین نتایج این تحقیق نیز نشانگر آن است سرزمین هند بنابر مجاورت با خلیج فارس بیش از سایر نواحی ایران مقصد مهاجرت طیف گسترده ای از نخبگان علمی و فرهنگی نواحی شمالی خلیج فارس بوده است.