حسن الهیاری

جزیره خارک به عنوان یکی از جزایر مهم خلیج فارس شناخته می شود، که عمده اهمیت آن به دلیل منابع و پایانه های نفتی است. با این حال نقش سیاسی ـ اجتماعی این جزیره نیز در تاریخ معاصر ایران مهم است. در این بین مهم ترین آن، کارویژه تبعیدگاهی این جزیره در دوره پهلوی دوم می باشد، که از دیده اهل تحقیق به دور مانده است. این پژوهش که به روش تحلیل تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، اسناد آرشیوی، نشریات و ابزار تاریخ شفاهی نگاشته شده، در پی آن است تا کارویژه تبعیدگاهی جزیره خارک را طی دوران یاد شده مورد بررسی قرار دهد. بر این مبنا طیف تبعیدیان به این جزیره، علت انتخاب این جزیره به عنوان تبعیدگاه و پیامدهای این پدیده در جزیره خارک در دهه 20 و 30 شمسی مورد پژوهش و بررسی قرارگرفته است. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که اکثر تبعیدیان به اتهام عضویت در حزب توده و داشتن مرام اشتراکی دستگیر و به جزیره خارک تبعید شده بودند. از طرفی ویژگی های جغرافیایی شامل موقعیت جزیره ای، آب و هوای نامساعد، جمعیت کم بومیان بعلاوه شناخت قبلی از جزیره از سوی هیات حاکمه نقش موثری در انتخاب آن به عنوان تبعیدگاه داشته است. با این حال افراد تبعیدی توانسته بودند ارتباط اجتماعی مناسبی با بومیان جزیره برقرار کنند. اما احتمالا بخاطر کنترل شدید توسط حکومت و کوتاه بودن دوران تبعید به میزان کمی واجد اثر خاصی روی بومیان بوده اند. کارویژه تبعیدگاهی این جزیره با آغاز تحولات نفتی در اواخر دهه 30 هـ .ش. پایان یافت.