حسن الهیاری

با تأسیس حکومت زندیان اوضاع اجتماعی حاکم بر جامعۀ شهری شیراز متأثر از سیاست گذاری ­های هیئت حاکم به دورۀ جدیدی وارد شد. این تنوع اجتماعی سبب برخی تحولات در جامعۀ پایتخت شد. یکی از مهم­ترینِ این نوع تحولات در این دوره، شکل گیری محلۀ خراباتیان و فعالیت زنان روسپی در آنجا بود. به ­نظر می رسد این محله ــ که به­ دنبال برنامه ­های اجتماعی حکومت، فعالیت خود را آغاز کرد ــ تأثیرات مختلفی در ابعاد گوناگون جامعۀ شهری پایتخت برجای گذاشت. از این رو، مسئلۀ پژوهش حاضر، بررسی علل ایجاد محلۀ خراباتیان و پیامدهای اجتماعی آن در جامعۀ شهری شیرازِ عهد زندیه است. مقالۀ حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر داده­ های کتابخانه­ ای به بررسی مسئلۀ مزبور پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که کنترل و مدیریت کنشگران سیاسی در شیراز، مدیریت جامعۀ بحران ­زده بعد از سقوط صفویه، انگیزه ­بخشی به کنشگران برای به سازی و بازسازی شهر شیراز به­ علاوه گرایش کریم­خان زند به این گروه از زنان، در ایجاد این محله مؤثر بوده است. از طرفی، مجموعۀ محلۀ خراباتیان منبع درآمدی برای حکومت زند نیز محسوب می­شد. از­جمله پیامدهای اجتماعیِ ایجاد این محله می توان به اختلال در بنیان خانواده ها اشاره کرد. علاوه بر آن، این نوع فعالیت اجتماعی از آنجا که با رویکرد مذهبی و اجتماعی مردم مغایرت داشت، سبب بروز برخی رفتارهای ناهنجار عرفی و شرعی از سوی بخشی از جامعۀ پایتخت نیز شده بود.