حسن الهیاری

یکی از موارد مغفول مانده در مطالعات خلیج فارس، حوزه تمدنی و به طور خاص معماری تاریخی این ناحیه است. گرچه معماری تاریخی این ناحیه به طور کلی زیر مجموعه ای از اصول حاکم بر معماری تاریخی ایران بعد از اسلام است، تفاوت در برخی زمینه های شکل گیری معماری حوزه خلیج فارس با آنچه در دیگر مناطق ایران بوده، ایجاب می کند که آثار تمدنی این مناطق نیز با الگویی نسبتا متفاوت ایجاد شده باشند. بر این اساس این پژوهش در صدد است تا تفاوت های شاخص میان معماری تاریخی این منطقه و اصول حاکم بر معماری ایران در عصر اسلامی و عوامل این تفاوت را بررسی نماید. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و به کمک مطالعه کتابخانه ای و گردآوری داده ها به صورت میدانی انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد در میان مولفه های پنج گانه حاکم بر معماری ایران بعد از اسلام، مولفه خودبسندگی چندان در مورد معماری حوزه خلیج فارس انطباق ندارد. همین مساله باعث شده تا این تفاوت در عناصر و بناهای شاخص نیز اتفاق افتد. به طوری که در این مناطق و در دوران تاریخی بازار، کاروانسرا و آب انبار به صورت متمایزی توسعه یافته اند. در همین راستا گنبدهای اورچین نیز به عنوان گنبدهای خاص این منطقه قابل پیگیری هستند. همچنین نتایج این تحقیق نشان می دهد، تاثیر موقعیت مطلق و شرایط جغرافیایی علاوه بر تاثیر موقعیت نسبی یعنی مزیت تجاری و نهایتا تاثیرپذیری از مناطقی خارج از ایران در ایجاد این تفاوت نقش داشته اند.