حسن الهیاری

ازجمله مسائل مهم تاریخ اجتماعی جهان اسلام مسئلۀ گروهی هست که در تاریخ با عناوینی همچون هاشمی، طالبی، علوی و سید شناخته می شوند. هرکدام از این عناوین ناظر به تغییرات درونی آنها در طول تاریخ است. این گروه که تبارشان به پیامبر اسلام می رسد در سایه همین جایگاه منزلتی واجد نقش مهمی در تاریخ جهان اسلام بوده اند. آنها به علل مختلف، به تدریج از مسکن اصلی خود حجاز کوچ و در نقاط مختلف جهان اسلام ازجمله مناطق مفتوحه مستقر شدند. گرچه مهاجرت آنها به ایران در پژوهش های مختلفی دیده شده است، هنوز مهاجرت و استقرار آنها در منطقه خلیج فارس مورد بررسی قرار نگرفته است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای در پی آن است تا مهاجرت، پراکنش و استقرار علویان در منطقه خلیج فارس در فاصله قرن دوم تا پنجم هجری را تشریح نموده و علل این پدیده را بررسی نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهند عمده مهاجرت علویان به منطقه خلیج فارس به مقصد نواحی بصره، خوزستان، بحرین، سیراف و عمان و یمن بوده است. بررسی ها نشان می دهند، عمده علویان مهاجر به منطقه خلیج فارس از سادات حسنی بوده اند. حضور نقیب علویان در این مناطق و اشارات کتب انساب به عنوان منابع اختصاصی سادات مؤید این مسئله هستند. نتایج این تحقیق همچنین نشان می دهند این مهاجرت ها از یک سو ناشی از چالش های سیاسی مکرر علویان در قبال امویان و عباسیان و تلاش برای فرار از تعقیب و از طرفی به جهت مشابهت های جغرافیایی، دوری از مناطق نفوذ عباسیان و سابقه همکاری های قبیله ای مناطق مقصد با علویان در منطقه خلیج فارس اتفاق افتاده است.