حسن الهیاری

جزیره خارک در عصر حکومت محمدرضا پهلوی میزبان تبعیدیانی از حزب توده ایران بود. جریانی که به نوعی منسجم ترین تشکل سیاسی در کشور بود. عمده آنها زندگی در یک محیط جزیره ای با حداقل امکانات و شرایط طبیعی طاقت فرسا را تاکنون تجربه نکرده بودند. بدین ترتیب زندگی آنها با سابقه ای از فعالیت سیاسی ضد رژیم حاکم، با چالش هایی مواجه بود. این پژوهش درپی آن است تا ضمن بررسی چالش های تبعدیان حزب توده در چارچوب شرایط طبیعی ـ امنیتی جزیره خارک در فاصله سالهای 1327 تا 1337ه.ش. اقداماتشان برای غلبه بر آن چالش ها را تبیین نماید. بنابراین پرسش این پژوهش این است که: زندگی تبعیدیان حزب توده ایران در جزیره خارک بین سال های 1327 تا 1337ه.ش. تحت تاثیر چه عواملی بوده و آنها چه اقداماتی برای غلبه بر چالش های خود انجام دادند؟ این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، اسناد آرشیوی، نشریات و داده های مبتنی بر تاریخ شفاهی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد، زندگی تبعیدیان وابسته به حزب توده در جزیره خارک در زمان مذکور آمیزه ای از تمامی محرومیت های جغرافیایی جزیره و محدودیت های تأمینی و تأدیبی بود. اما آنها توانسته بودند با بهره گیری از تنوع قابلیت های تخصصی خود، کادرسازی و تقسیم مسوولیت ها و تعامل با جامعه کوچک بومیان خارک، بر مشکلات خود فائق آیند. بدین ترتیب آنها توانسته بودند تاحدودی از محدودیت های خود در یک تبعیدگاه امنیتی را بکاهند و محیط جزیره را برای ادامه حیات خود مناسب تر کنند.