حسن الهیاری

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو، یک سازمان نظامی و امنیتی است که با جهش رویکرد خود ماموریت خود را خارج از اروپا در خاورمیانه و خلیج فارس به ویژه عراق و افغانستان گسترش داد. هدف از حضور این نیروها مرتبط با اهداف آمریکا در سال 2003 جهت کمک به نیروها در افغانستان و بعد از سرنگونی دولت صدام در عراق در سال 2004 بود. پژوهش حاضر تلاش دارد تا عملکرد ناتو و پیامدهای آن را در دو کشور مهم خاورمیانه یعنی افغانستان و عراق به عنوان کشور مهم منطقه خلیج فارس بررسی کند. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوای مفهومی و مطالعۀ منابع و گزارش های دست اول از سوی سازمان ها و متون مرتبط با موضوع پایان نامه، و مصاحبه با خبرگان و مقایسه نتایج بدست آمده است. یافته‏های تحقیق نشان می دهد که فلسفه وجودی ناتو ایجاد کمربند امنیتی به دور دموکراسی های غربی و محاصره ابرقدرت کمونیسم و اقمارش بود. با فروپاشی شوروی و پیمان ورشو فلسفه وجودی این سازمان زیر سوال رفت. اما ناتو در عمل نه تنها از بین نرفت بلکه به حیات خود ادامه داد و از بعد جغرافیایی و اهداف توسعه یافت. حادثۀ تروریستی 11 سپتامبر، نقطۀ عطفی در رویکرد امنیتی و دفاعی ناتو بود تا برای نخستین بار اقدام به اعزام نیرو و نخستین مأموریت صلح بانی فراسرزمینی در افغانستان و عراق نماید. اما ناتو برای رسیدن به این اهداف خود در افغانستان و عراق، با چالش هایی رو به رو شد که بخشی از این چالش ها مربوط به ویژگی های ذاتی جامعۀ دو کشور بود و برخی دیگر از درون خودِ ناتو است. به علاوه حضور ناتو در افغانستان و عراق پیامدهایی را برای این دو کشور، اعضای ناتو و کشورهای همسایه در بر داشته است. در نتیجه می توانیم بگوییم که ناتو طی حضور خود در افغانستان نقش سیاسی و امنیتی را ایفا نموده و بیشتر به تامین امنیت، تجهیز نیروها، حمایت از آنها، مشاوره و راهنمایی جنگی و کمک به دولت را از وظایف که به آن عمل کند می دانست، اما ناتو در افغانستان بیشترین چالش ها را نسبت به عراق داشت. با وجود دست آوردهای مثبت در کوتاه مدت که نمی توان آن را انکار کرد؛ در بلند مدت عملکرد ناتو جهت تامین امنیت، در افغانستان و هم در عراق ناموفق بود.