حبیب اله سعیدی نیا

سازمان گمرک در ایران از قدمت زیادی برخوردار است. حکومتهای ایران در دوران باستان و اسلامی هر کدام به شکلی دارای گمرک بوده و در انجام معاملات و مراودات اقتصادی به وضع حقوق و مقررات گمرکی پرداختهاند. با روی کار آمدن سلس 􀀯􀀯 لۀ قاجاریه در آغاز قرن سیزدهم قمری ) 19 م(، به دلیل تحولات جهانی و افزایش روابط اقتصادی، سیاسی و نیز حضور ایران در نظام اقتصاد جهانی، تحولات عمدهای در سازمان گمرک کشور به وجود آمد که تأسیس وزارت گمرک، تنظیم و انتشار نظامنامۀ گمرکی، لغو اصول اجارهداری و وضع تعرفههای نوین گمرکی از مهمترین آنها محس 􀀯􀀯 وب میش 􀀯􀀯 ود که بیش 􀀯􀀯 تر پس از حضور نیروهای خارجی در امور گمرکی و مالیاتی ایران حاصل شد. این تحولات گرچه موجب شکلگیری ساختار نوین گمرکی در ایران و افزایش نسبی درآمد گمرکات نسبت به دوران پیش از قاجاریه شد گردید ولی نتوانست بسترهای لازم جهت رونق اقتصادی و مالی کشور را فراهم نماید؛ در نتیجه سود حاصل از این تحولات بیشتر نصیب کشورهای صاحب قدرت و نفوذ در ایران شد. روش این پژوهش و جهتگیری شیوۀ گردآوری دادهها، تاریخی بوده و از اسناد آرشیوی و منابع معتبر استفاده شده است.