مجاهد غلامی

با تألیف آثاری چون «تلخیص» و «مطوّل» و ایجاد مرزبندی میان دانش­های سه­گانۀ بلاغت، بحث دربارۀ عیوب فصاحتِ سخن منظوم در کتاب­ های بلاغی تازی و پارسی به شکل تثبیت­شده­ای در مقدّمۀ مبحث «معانی» قرار گرفت. تا پیش از آن، نویسندگان کتاب­ های بلاغی و ادبیِ پارسی یا مانند مؤلّفان قابوس نامه، ترجمان البلاغه و حدایق السّحر فی دقایق الشّعر به­طور پراکنده به برخی از عوامل معیوب شدن شعر اشاره کرده ­اند یا مانند مؤلّف المعجم فی معاییر اشعار العجم خلاقیّت به خرج داده و با اختصاص بخشی جداگانه از کتاب خود به این موضوع، عیب­های شعر را بازشناسانده و به تحلیل آن­ها پرداخته و نمونه­هایی برای­شان از شعر پارسی به دست داده ­اند. ازجمله نتایج به دست آمده، این است که در دورۀ اوّل تألیفات بلاغی به زبان پارسی که همزمان با روزبازار سبک خراسانی است، «عنصر غالب»(Dominant)، یکی مدیحه­ سرایی و دیگری سادگی و آسان ­یابی شعر است؛ بنابراین عیوبی که برای شعر برشمرده می­ شود با سبک شعری رایج در آن دوره هم خوانی دارد و به نیکی از عهدۀ نقد آن برمی ­آید؛ امّا در دوره­های بعد که کار به رونویسی از کتاب­ های بلاغی نسل اوّل کشیده است، با تغییر عنصر غالب در شعر، عیوب شعر مندرج در رساله­ های بلاغی، دیگر سنجۀ دقیقی برای نقد شعر پارسی نمی­ تواند بود. در این جستار که به روش توصیفی - تحلیلی و به پشتوانۀ منابع کتابخانه ­ای نوشته شده است، با تکیه بر کتاب­ های متقدّم بلاغی و ادبیِ شناسایی­ شده، عیوب شعر پارسی استخراج گردیده و مورد تحلیل قرار گرفته است. این کار به ویژه ازاین رو اهمّیّت دارد که در گذشتۀ ادبی ایران، «نقد» عمدتاً برابر با «نقد فنّی» و به معنای راه بردن به محاسن و معایب شعر و بازشناساندن شعر نیک از شعر بد بوده است.