محمد منصوری مقدم

تا اواسط قرن 19م. نظام آموزشی ایران مکتب خانه نامیده می شد و کارگزاران نظام آموزشی قدیم در هر منطقه به فراخور محیط و جامعه ای که در آن زندگی می-کردند به امر آموزش که تعلیم خوانده می شد مبادرت می کردند. گفتمان حاکم بر نظام آموزشی نیز گفتمانی فقهی و دینی بود. از اواسط قرن 19م. و بطور مشخص از زمان سلطنت ناصرالدین شاه نوعی تحول و دگردیسی در حوزه آموزش به وقوع پیوست در واقع، با ورود هیئت‎های اروپایی به ایران و آشنایی ایرانیان با علوم جدید و اعزام دانشجو به خارج از کشور و تأسیس مدرسه بزرگ و علمی دارالفنون، اصلاح نظام آموزشی ایران آغاز شد. سؤالی که در این مقاله پیش روی نویسندگان بوده، این است که چه علل و عواملی سبب روی آوردن ایرانیان به اصلاح نظام آموزشی شد و مهمتر از آن کارگزارن اصلی این اقدام اصلاحی در ایران عصر قاجار چه فرد و یا نهادی بودند؟ مدعای اصلی مقاله نیز این است که به علت ناکامی و شکست ایران در مقابل قدرت های خارجی، ناکارآمدی کارگزاران نظام آموزش قدیم در پاسخگویی به نیازهای زمانه و همچنین فعالیت گسترده مبشران خارجی، تعدای از شخصیت ها و نخبگان سیاسی و فرهنگی وقت کشور در امر اصلاح نظام آموزشی همت گماشته و به تأسیس و رشد مدارس جدید در ایران اقدام کردند. این نوشتار مبتنی بر رهیافت تاریخی ـ تحلیلی است و جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است.