محمد منصوری مقدم

وقف این عمل نیکو و سنت حسنه از گذشته در اجتماعات و ادیان مختلف به صورت های متفاوت وجود داشته است و با پیدایش دین اسلام و گسترش آن توجه به این خیر جاودانه در میان مسلمانان به صورت چشمگیری افزایش یافت. این سنت حسنه همواره در اجتماعات انسانی نقشی مهم ایفا کرده است و بر جوانب مختلف از جمله دین، فرهنگ، اقتصاد، خدمات اجتماعی، آموزش و . . . تأثیر گذار بوده است. در استان بوشهر نیز وقف یکی از مؤلفه های مهم و تأثیر گذار اجتماعی در طول تاریخ بوده است. نقش موقوفات در توسعه شهری و زیر ساخت های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی استان بوشهر به خصوص شهر بوشهر چشمگیر بوده است اما آنچنان که باید مورد شناخت و توجه قرار نگرفته و مسکوت مانده است. بر اساس اسناد تاریخی موجود وقف از دوره قاجاریه در استان بوشهر رواج یافته است و در هر دوره با تأثیرات مهمی در حوزه اجتماعی و سیاسی و مذهبی همراه بوده است. بر این اساس می توان گفت موقوفات به خصوص در دو سده اخیر با تمام تحولات در حوزه سیاسی و حکومتی نقشی مهم در سطوح مختلف در استان بوشهر داشته اند اما به این نقش تاریخی و کیفیت و کمیت آن توجه نشده است و هنوز از تاریخ وقف در استان بوشهر و شرایط و تحولات آن علی رغم اهمیت آن اطلاعات و شناخت کافی وجود ندارد. بر این اساس این پژوهش برای پر کردن خلأ اطلاعاتی موجود در زمینه تحولات و کارکرد و تأثیرات وقف در جنبه های متفاوت اجتماعی، مذهبی، فرهنگی در طول تاریخ رواجش در استان بوشهر انجام شده است تا با ارائه اطلاعاتی تاریخی و آماری روند گذار تاریخی و تحولات و کاربردهای این سنت حسنه و جاودان را در استان بوشهر آشکار نماید. پرسش اساسی این تحقیق آن است که وقف در استان بوشهر از چه شرایطی برخوردار بوده و چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ فرضیه محوری این پژوهش آن است که با توجه به شرایط اقتصادی و سیاسی بوشهر در دوران جدید، وقف در آن مورد توجه بوده است و دارای تأثیرات مهمی در ساختار تاریخی بوده است ولی ناشناخته و مکتوم باقی مانده است و شناخت تحولات آن می تواند به بازسازی جایگاه آن کمک نماید. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری منابع و اطلاعات مورد استفاده کتابخانه ای و اسنادی می باشد و در بررسی کامل این مهم به پژوهش های میدانی نیز توجه شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که وقف در استان بوشهر نهادی قوی