محمد منصوری مقدم

یکی از مهمترین دوره های تاریخی ایران در ابعاد مختلف دوره صفویه است. در این دوره روابط ایران با کشورها و حکومت های وقت وارد مرحله تازه ای شد. یکی از مهمترین و پایدارترین این روابط، میان ایران و هند شکل گرفت. در این بین نقش حوزه خلیج فارس در شکل گیری و تداوم این روابط اهمیت زیادی دارد. با وجود بررسی ابعاد مختلف نقش خلیج فارس در روابط ایران و هند در عصر صفوی، هنوز جایگاه این دریا در تحولات راه های ارتباطی این دو کشور در این دوره بررسی نشده است. این تحقیق بر آن است تا نقش خلیج فارس در تحولات راه های ارتباطی ایران و هند در دوره صفویه و علل آن را بررس نماید. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی و با راهبرد مقایسه ای انجام شده است. داده های این تحقیق نیز به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده است. با بررسی و مقایسه داده های گردآوری شده می توان نتیجه گرفت مهمترین راه ارتباطی ایران و هند در نیمه نخست عصر صفوی راه زمینی قندهار بوده است. با این حال در نیمه دوم عصر صفوی این راه به طور نسبی از رونق افتاد و مسیر دریایی خلیج فارس دارای اهمیت فراوانی شد. نتایج این تحقیق همچنین نشان می دهند، ناپایداری اوضاع سیاسی قندهار، حضور کشورهای استعمارگر اروپایی در خلیج فارس، تغییر مسیر تجاری ایران- اروپا از شرق-غرب به شمال جنوب و تغییر پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان، نقش موثری در افزایش نقش خلیج فارس در این زمینه داشته است. گرچه مجموعه تحولات ایران در پایان عصر صفوی باعث نا امنی خلیج فارس شده بود، شورش افاغنه قندهار باعث شد تا همچنان خلیج فارس راه اصلی ارتباط ایران و هند باشد.